Bijna 175 jaar geleden stierf Stoffel Muller
Varik laatste rustplaats van omstreden Sekteleider
Ongeveer 175 jaar geleden liep er een afgetakeld Rijnschip het toenmalige haventje van het dorp Varik binnen. Aan het roer stond Maria Leer, die tot haar ontzetting zag hoe haar, in het vooronder liggende echtgenoot Stoffel Muller de laatste adem uitblies. "Maria, ik zal woning in je blijven houden" , waren zijn laatste woorden. Daarna sloot hij de ogen voorgoed en werd zijn stoffelijk overschot enige dagen later aan de kleibodem van het Varikse kerkhofje toevertrouwd. De dood van Stoffel betekende ook het naderend einde van een van de meest geruchtmakende sekten, die ons land ooit heeft gekend.
Stoffel, zoon van een turfschipper uit Puttershoek en zijn volgelingen zijn de geschiedenis ingegaan als de Nieuwlichters. Ze vormden een soort commune, die na verloop van tijd niet alleen de gemeenschap van goederen, maar ook de gemeenschap van vrouwen (het vrije huwelijk) propageerde. In het begin van de vorige eeuw werd hier schande van gesproken. De Nieuwlichters (spottend afgeleid van het Nieuwe Licht) kwamen dan ook om de haverklap in de gevangenis terecht of anderzijds met de justitie in aanraking. Van deze commune, die toentertijd zoveel deining veroorzaakte, is nu niets meer over. De enige herinnering aan deze gemeenschap, vormt het woord "nieuwlichter" , dat nog steeds op smalende wijze wordt gebruikt als iemand met nieuwe ideeën op de proppen komt. Ook in Varik, de laatste rustplaats van stichter Stoffel Muller, zijn alle sporen van de Nieuwlichters verdwenen. Op het kerkhof staat geen steen of ander teken, waarvan is af te leiden dat hier de moegestreden voorman van "de Zwijndrechters" zoals de commune ook wel genoemd werd, een laatste rustplaats heeft gekozen. Wellicht zijn er zelfs maar weinig inwoners van dit dorp, die van dit feit op de hoogte zijn. Toch is het markant genoeg om er even bij stil te staan. Op 3 augustus 1833 ongeveer 175 jaar geleden,was het dat Maria Leer haar 62- jarige man levenloos de kleine Varikse haven binnenvoer.
IN
VERVAL
Het was zuiver toeval dat Maria koers zette in de richting van de dikke Varikse
toren. Maria en hij waren min of meer op de vlucht. De commune in Zwijndrecht,
waarvan zij het middelpunt waren, was steeds meer in verval geraakt. Het ene
incident volgde het andere op en Stoffel zag hoe zijn levenswerk langzaam maar
zeker afgleed naar een bedenkelijk niveau. Er was zelfs een broeder, die te
kennen gaf een vrouw van slechte zeden te trouwen. Stoffel werd om toestemming
gevraagd er gaf die aanvankelijk. De volgende dag kreeg hij er spijt van. Om de
huwelijksvoltrekking te ontlopen, stapte hij met Maria aan boord van zijn
Rijnschip en voer zo maar willekeurig in de richting van Tiel. Het zou de
laatste reis worden van een in de vreze des Heren opgevoede schipperszoon, die
op 46- jarige leeftijd tot de overtuiging was gekomen, dat alle eigendom (met
name het geld) de bron is van het kwaad. Daarom, zo redeneerde hij, dient het
aardse bezit aan God te worden teruggegeven. Hij beschouwde het als zijn taak
het "leengoed" weer in handen te geven van zijn hemelse vader. Stoffel kreeg in
die beginfase allerlei visioenen. Geheel in paniek rolde hij dan zijn kooi uit
en rende over de nevelige weidevelden, zich inbeeldend dat hij in de wolken
liep. Het zat hem in het begin al niet mee. Zijn eerste vrouw Helena Groenendijk
zag niets in zijn met tal van Bijbelspreuken gelardeerde ideeën. Zij hield het
niet langer bij hem uit, omdat Stoffel op den duur vrijwel niets anders meer
deed dan dag en nacht praten over het nieuwe vrederijk, waarin alle gelovigen
alle goederen hadden verdeeld. In 1817 ontmoette hij een vrouw, die wel
in hem geloofde: de 17 jaar jongere naaister Maria Leer, een weeskind met een
sterk godsdienstig besef. Ook zij had het dikwijls tijdens aangrijpende zware
visioenen zwaar te verduren. Zo was ze eens zuchtend en kreunend ingeslapen en
voelde vervolgens de bedstee vervaarlijk schudden. De bedstee veranderde in een
rozenprieel, waar zich eerst de duivel en daarna Jezus openbaarde. Maria balde
haar vuist om de duivel schrik aan te jagen en koos voor Jezus. Op dat moment
wist ze het zeker: ze was wedergeboren en legde haar ziel in de handen van de
vrome Stoffel, die haar meenam naar Wadinxveen, waar zij in de echt werden
verbonden.
SOBER
De Bruiloft werd een spektakel van jewelste. De bezoekers raakten in een staat
van opperste geestenvoering, te meer als volgelingen als Arie Goud en de
voormalige veldwachter Dirk Valk het op hun heupen kregen. Stoffel, Arie en Dirk
werden de steunpilaren van dit nieuwe communisme van de broederschap. Ze
verkochten al hun bezittingen en kozen na tal van omzwervingen, hun residentie
in de haven van Zwijndrecht. Daar groeide de sekte gestaag. De broederschap wist
zelfs de oude scheepswerf te verwerven en kan aldus steeds meer volgelingen
herbergen. De gemeenschap groeide aan tot 150 leden, die volgens strenge
huisregels leefde. Rijken en armen leefden er als broeder en zuster in sobere
afzondering, zich verzettend tegen de wereld om hen heen en vooral tegen het
gezag. De broederschap verkocht aanvankelijk zwavelstokken om aan de nodige
inkomsten te komen.
Dat was niet meer nodig toen de Vlissingse chocoladefabrikant Philippus Mets
zich bij hen aansloot. Hij leerde hen hoe ze chocolade moesten fabriceren en
verkopen. Stoffel zag het in die fase al niet meer zitten. De commune trok veel
individuen van minder allooi aan. Veel havelozen met een grote mond, die de rust
verstoorden door allerlei incidenten. Hij werd hierdoor steeds meer gekweld en
takelde zienderogen af. Als de groep weer in uiterste geestvervoering raakte,
lukte het hem niet meer de zaak te kalmeren. Schandalen, althans naar de
opvattingen van toen, deden hun intrede en dat was voor Stoffel het sein op te
stappen. Met Maria nam hij de vluchht en zou nimmer in de broederschap
terugkeren.
LOU
Wie dit leest, trekt onwillekeurig een vergelijking met de veelbesproken sekte
van Lou de Palingboer, die van veel recenter datum is. Lou waande zich
onsterflijk, maar kon niet verhinderen dat hij in maart 1968 in een klein
Belgisch dorp de laatste adem uitblies. Er zijn zeker overeenkomsten tussen
Stoffel Muller en Louwrens Voorthuyzen alias Lou de Palingboer, maar Stoffels
vroomheid wordt doorgaans toch wat serieuzer getaxeerd. Lou overleed te midden
van zijn volgelingen, die hem omringden met een hels spektakel. Stoffel zeeg ter
aarde in het bijzijn van alleen Maria, die hem toevertrouwde aan de schoot van
het Betuwse dorp Varik. Zo’n 175 jaar geleden.