Het huis te Varik
(Artikel uit het tijdschrift MEDEDELINGEN van de historische Kring West-Betuwe)

Een speurtocht naar de oorspronkelijke ligging

door Marinus Smit

Dit huis, dat aan de Waalbandijk heeft gestaan, wordt gezien als de oorspronkelijke woonstede Varik. De bewoningsgeschiedenis ervan gaat in ieder geval terug tot in de tiende eeuw; het huis werd al genoemd in een oorkonde uit 968-971.

In de dertiende eeuw wordt dit huis, volgens Staverman beschreven als: 'huys ende slot tot Vauderich, met hofstat ende bongert binnen sijnen cingel daerto behorende ende wind ende windmeule to Vauderich. Vier eeuwen later wordt er gesproken van 'Het slot Molenhuys.' Vermoedelijk is Huis Varik rond 1750 in verval geraakt.
Op grond van de tekst uit de dertiende eeuw had de heer van het kasteel ook het recht van de wind (banmolen). Het oorspronkelijke molenerf heeft aan de dijk gele­gen. Nadat de wipkorenmolen in de nacht van 16 op 17 juli 1865 afgebrand is, is een nieuwe stenen molen in 1867 meer landinwaarts gebouwd.
Naast dit Huis Varik zijn er nog drie 'huizen' bekend in Varik.

Huis Boschstein heeft het langst bestaan. Op de kadastrale minuut uit het begin van de negentiende eeuw staat dit huis nog ingetekend langs de Keizer­straat ter hoogte van de Kerkstraat.

Huis Hondswinkel heeft vermoedelijk gestaan waar nu de panden aan de Walgtsestraat 2 en Weiweg 10a en 14 staan. De restanten van de gracht zijn nog achter deze woningen aanwezig.

Huis Wyenrade heeft volgens de kaart van de Tielerwaard (rond 1750) op de hoek Grotestraat en de Keizerstraat gestaan. Het is daar omschreven als ruïne.

De plaats van Huis Varik moeten we zoeken direct bij de molen aan de Waalbandijk. De oorspronkelijke korenmolen heeft direct aan de dijk gestaan recht voor de huidige molen. Dit is goed te zien als we de rivierkaart uit 1831 en die van 1874 met elkaar vergelijken.



Op de Tiendkaart uit 1714 is het Huis Varik ingetekend. Op de meer globale kaart van de Thieler Waard uit ca. 1750  staat het huis (als vervallen huis) ingetekend aan de zuidwest zijde van de molen. Bij een vergelijking van de tiendkaart uit 1714 en de Kadastrale minuut uit het begin van de 19e eeuw is de oorspronkelijke standplaats van Huis Varik goed terug te vinden.

Deze gegevens zijn het uitgangspunt geweest voor een nader onderzoek. Eind mei 2006 is er een inventariserend veldonderzoek door middel van elektrische weerstandmeting uitgevoerd. Met behulp van deze methode is het kasteel en een deel van de buitengracht nauwkeurig in beeld gebracht. In welke staat de restanten verkeren is niet bekend. Vermoedelijk zal begin volgend jaar (2007) een archeologisch onderzoek door middel van proefsleuven worden uitgevoerd. Deze vraag zal dan beantwoord kunnen worden.

Vermoedelijk is dit gebied - met het gebied naar de Dikke Toren - de oudst bewoonde plaats in Varik; al meer dan tien eeuwen. Wie het huis heeft laten bouwen is mij niet bekend. Van der Aa beschrijft de bewoners uit de dertiende eeuw als (Heer) van Vanderick. Mogelijk zijn er anderen die hierover meer kunnen vertellen en kan deze aanzet het begin zijn van een reeks verhandelingen over de geschiedenis van Varik. Er zal zeker meer bekend zijn. 

Bronnen

Archief gemeente Neerijnen.
Archief Rijksdienst voor de Monumentenzorg (RDMZ).
Bibliotheek Arnhem.
Kadaster Arnhem, kadastrale minuut Varik sectie B.
Rijksarchief Arnhem.
Rijksarchief Utrecht Kapittel St. Marie 899.
Kadastraleminuut ca. 1825.
Landkaart Thielerwaard ca. 1750.
Rivierkaart directie der militaire verkenning, blad 8, de Waal, Varik 1831 en 1874.
Tiendkaart 1713.
Topografische kaart blad 39D 2000.
Aa, A.J. van der, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden (Gorinchem 1848).
Harten, J.D.H., Sporen in het Landschap (Utrecht 1997).
Smit, M. en R.H.C. Maanen van, Zilveren schakels (Neerijnen2003).
Staverman, mgr. Dr. R. e.a., Hungerige und dorstige schapen der coyen Christi, Geschiedenis van de parochie Varik (Varik 1979).
Verhelst, E.M.P. en B.P.CA. Tops, Zuidnederlandse Archeologische Notitie 72 (Amsterdam juni 2006).